TS NGUYỄN THỊ HOÀI PHƯƠNG
Học viện Chính trị khu vực III

(TTKHCT) - Tác phẩm “Đường Cách mệnh” là một trong những di sản tiêu biểu của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã được Đảng, Nhà nước công nhận là bảo vật quốc gia. Ra đời cách đây đã 96 năm (năm 1927), nhưng vượt qua thời gian, tác phẩm không chỉ có giá trị lịch sử, mà còn có ý nghĩa lý luận và thực tiễn quan trọng đối với cách mạng Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Tác phẩm “Đường Cách mệnh” đóng vai trò kiến tạo tiền đề về tư tưởng, lý luận cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Đường Cách mệnh là một trong những bảo vật quốc gia, di sản vô giá của Chủ tịch Hồ Chí Minh để lại cho đất nước, dân tộc Việt Nam. Tác phẩm tập hợp những bài giảng của Nguyễn Ái Quốc cho lớp huấn luyện cán bộ cách mạng ở Quảng Châu (Trung Quốc) từ năm 1925 đến năm 1927. Đường Cách mệnh được xuất bản lần đầu tiên vào năm 1927 do Bộ Tuyên truyền của Hội Liên hiệp các dân tộc bị áp bức ở Á Đông ấn hành. Nhìn lại 95 năm qua, cuốn sách với những câu từ, cách diễn đạt súc tích, dễ hiểu, cho đến nay vẫn còn nguyên giá trị tư tưởng, lý luận và thực tiễn đối với cách mạng Việt Nam.

1. Tác phẩm Đường Cách mệnh đóng vai trò quan trọng trong việc truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin ở Việt Nam, là thành tố quan trọng cho một chính Đảng ra đời

Theo nguyên lý chung của chủ nghĩa Mác - Lênin thì sự ra đời của một đảng cộng sản phải có hai yếu tố: (1) Giai cấp công nhân và phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân; (2) Có lý luận của chủ nghĩa xã hội khoa học. Giai cấp công nhân và phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân là tiền đề vật chất cho Đảng cộng sản ra đời. Đảng đó là người đại biểu cho quyền lợi và nguyện vọng của giai cấp, là bộ tham mưu của giai cấp để đề ra đường lối cách mạng đúng đắn, bảo đảm cho giai cấp hoàn thành sứ mệnh của mình. Chủ nghĩa xã hội khoa học là tiền đề lý luận, là vũ khí tinh thần của đảng cộng sản, chỉ cho giai cấp công nhân phải làm gì, làm thế nào để hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình. Đồng thời, chủ nghĩa xã hội khoa học còn là phương hướng chỉ đường cho giai cấp công nhân chuyển từ đấu tranh tự phát đến tự giác. Vì vậy, nếu chỉ có phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân mà không có chủ nghĩa xã hội khoa học thì phong trào đó chỉ đi tới chủ nghĩa công liên mà thôi. Sự ra đời của đảng cộng sản là sự kết hợp hai yếu tố thiết yếu đó.

Đối với đặc thù là nước thuộc địa như nước ta, với sự vận dụng sáng tạo, linh hoạt của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam lại là sự kết hợp ba yếu tố: phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân, phong trào yêu nước và chủ nghĩa xã hội khoa học. Đường Cách mệnh của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc là tác phẩm lý luận chính trị đầu tiên ở nước ta theo khuynh hướng cộng sản, có vai trò quan trọng trong việc truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào phong trào công nhân và phong trào yêu nước Việt Nam, tạo điều kiện chín muồi cho một chính đảng cộng sản ra đời. Nói cách khác, Đường Cách mệnh đóng vai trò tiền đề về chính trị, tư tưởng, tổ chức cho việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam.

2. Tác phẩm Đường Cách mệnh giúp cho giai cấp công nhân, nhân dân Việt Nam nhận thức được nhu cầu cần phải thành lập chính đảng cách mạng

Từ năm 1925 đến năm 1927, sau sự kiện người thanh niên cách mạng Phạm Hồng Thái dùng bom mưu sát toàn quyền Méclanh (1924), ở nước ta cùng với phong trào yêu nước do Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên tổ chức và lãnh đạo, nhiều phong trào yêu nước và tổ chức đảng hoạt động theo tư tưởng tư sản cũng nổi lên: phong trào đòi thả Phan Bội Châu (1925), phong trào để tang Phan Châu Trinh (1926) lan rộng khắp nước. Cùng với đó là nhiều tổ chức đảng, hội ra đời như: hội Phục Việt (1925), sau đổi thành hội Hưng Nam, năm 1928, đổi thành Tân Việt cách mạng Đảng; Đảng Thanh niên (1926); Việt Nam Quốc dân Đảng (1927), v.v. Các tổ chức này đều dùng cương lĩnh chính trị của mình để lôi kéo quần chúng với chủ trương đấu tranh giành độc lập, dùng những khẩu hiệu cụ thể khác nhau, nhưng đều phản ánh quan điểm của giai cấp tư sản và tiểu tư sản. Không kể những đảng của tư sản, địa chủ như Đảng Lập hiến của Bùi Quang Chiêu lập ra ở Nam Kỳ (1924-1925), Đảng Việt Nam độc lập của Nguyễn Thế Truyền lập ra ở Pháp những năm 1925-1928, thì ngay cả những đảng có xu hướng cấp tiến lúc đó như Đảng Thanh niên do Nguyễn Trọng Hy, Bùi Công Trừng, Trần Huy Liệu, v.v. thành lập cũng chưa hình dung được từ hệ thống tổ chức đến chương trình, điều lệ của một chính đảng phải ra sao. Sự thất bại của các phong trào yêu nước đầu thế kỷ XX thể hiện sự bế tắc của bản thân các phong trào đó và phản ánh sự khủng hoảng về đường lối cứu nước mà chiều sâu của sự khủng hoảng đó là khủng hoảng về giai cấp lãnh đạo.

Trong hành trình đi tìm đường cứu nước, bằng việc tham gia thành lập Đảng Cộng sản Pháp, trở thành người Cộng sản đầu tiên của Việt Nam, Nguyễn Ái Quốc đã mở ra một góc nhìn và con đường mới cho cách mạng Việt Nam. Đó là sự kiện lịch sử trọng đại, không những Nguyễn Ái Quốc từ chủ nghĩa yêu nước đến với lý luận cách mạng của thời đại là chủ nghĩa Mác - Lênin, mà còn đánh dấu bước chuyển quan trọng của con đường giải phóng dân tộc Việt Nam. Từ đây, bắt đầu xuất hiện một khuynh hướng cứu nước mới – khuynh hướng cứu nước theo con đường cách mạng vô sản.

Việc lựa chọn hướng đi cứu nước đúng đắn đó, Nguyễn Ái Quốc đã có vai trò mở đường cho dân tộc đi tới giải phóng và phát triển. Sau khi tìm được con đường cứu nước đúng đắn cho dân tộc, vấn đề cốt yếu là phải thiết lập một đảng cách mạng chân chính theo chủ nghĩa Mác - Lênin, đảng đó lấy chủ nghĩa Mác - Lênin làm nền tảng tư tưởng, đảng đó phải thực sự đoàn kết, kết thành một khối thống nhất, đảng đó có phương thức thích hợp để đưa đường lối của đảng vào mọi tầng lớp nhân dân, từng bước giác ngộ họ, thức tỉnh họ, đưa họ ra đấu tranh với các phương pháp phù hợp. Để có được một đảng cách mạng như vậy, đòi hỏi phải trải qua một quá trình tuyên truyền, giáo dục, tổ chức một cách bài bản, công phu. Với năng lực và tư duy sáng tạo, Nguyễn Ái Quốc bắt đầu từ việc truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào phong trào công nhân và phong trào yêu nước bằng việc viết báo, viết sách rồi chuyển những tài liệu đó về trong nước để tuyên truyền giáo dục giác ngộ, làm thức tỉnh tinh thần yêu nước và cách mạng của nhân dân ta.

Từ năm 1921 đến năm 1930 là thời gian hoạt động sôi nổi, gian khổ, dũng cảm nhưng đầy sáng tạo của Nguyễn Ái Quốc để truyền bá những tư tưởng cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin vào những người Việt Nam yêu nước. Tháng 6/1925, để xây dựng đội ngũ cán bộ cho cách mạng, Nguyễn Ái Quốc sáng lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, tập hợp những người yêu nước Việt Nam đang hoạt động ở Trung Quốc. Tại đây, Người đã tổ chức nhiều lớp huấn luyện, bồi dưỡng cho các hội viên của Hội và trực tiếp giảng các bài về lý luận cách mạng. Nếu như trên báo Người cùng khổ và báo Nhân đạo của Đảng Cộng sản Pháp, Nguyễn Ái Quốc đấu tranh, lên án chủ nghĩa thực dân đế quốc đối với các dân tộc thuộc địa, thì tờ báo Thanh niên (do Người sáng lập và làm chủ bút) đã thực sự đấu tranh trực diện đối với thực dân Pháp đang thống trị các nước thuộc địa Đông Dương, hỗ trợ cho cuộc vận động cách mạng Việt Nam. Báo Thanh niên thực sự góp phần quan trọng tuyên truyền, giáo dục, chuẩn bị chính trị, tư tưởng, tinh thần, tổ chức cho sự ra đời của Đảng. Hoạt động truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin của Nguyễn Ái Quốc đã giúp cho những người yêu nước Việt Nam giác ngộ theo lập trường cộng sản; làm cho phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân chuyển dần từ tự phát sang tự giác.

Đúc kết lý luận và thực tiễn cách mạng thế giới, Đường Cách mệnh đã vạch rõ phương hướng xây dựng một tổ chức cách mạng chân chính có thể đem lại thắng lợi. Đó là chính đảng của giai cấp công nhân, lấy chủ nghĩa Mác - Lênin làm nền tảng tư tưởng. Đường Cách mệnh coi công nông là gốc cách mạng, coi xây dựng đảng là vấn đề quan trọng hàng đầu. Nguyễn Ái Quốc đã hướng những người cách mạng Việt Nam tới sự lựa chọn chủ nghĩa Mác - Lênin. Tác phẩm này đã giúp cho giai cấp công nhân, nhân dân nhận thức được nhu cầu cần phải thành lập chính đảng cách mạng và sức mạnh của cách mạng là ở tập trung: “Sức cách mệnh phải tập trung, muốn tập trung phải có Đảng cách mệnh” và cách mạng “Trước hết phải có đảng cách mệnh, để trong thì vận động và tổ chức dân chúng, ngoài thì liên lạc với các dân tộc bị áp bức và vô sản giai cấp mọi nơi. Đảng có vững cách mệnh mới thành công, cũng như người cầm lái có vững thuyền mới chạy. Đảng muốn vững thì phải có chủ nghĩa làm cốt, trong đảng ai cũng phải hiểu, ai cũng phải theo chủ nghĩa ấy. Đảng mà không có chủ nghĩa cũng như người không có trí khôn, tàu không có bàn chỉ nam. Bây giờ học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhưng chủ nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mệnh nhất là chủ nghĩa Lênin”. Như vậy, Đường Cách mệnh là tài liệu huấn luyện cán bộ, truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, thổi “luồng gió mới” vào phong trào cách mạng Việt Nam, là sự chuẩn bị về chính trị, tư tưởng cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Nội dung của tác phẩm có mối liên hệ trực tiếp với các văn kiện quan trọng của Hội nghị thành lập Đảng, do chính lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc soạn thảo, như Chánh cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt, Điều lệ vắn tắt và Chương trình tóm tắt. Đó là kết quả của sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa nghiên cứu lý luận với tổng kết thực tiễn, sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin vào phong trào cách mạng Việt Nam đương thời. Tác phẩm chứa đựng những tư tưởng sâu sắc về lý luận cách mạng của Nguyễn Ái Quốc và được diễn đạt bằng văn phong giản dị, trong sáng, ngắn gọn, dễ hiểu, dễ nhớ, đã gây ấn tượng mạnh trong nhận thức, tư tưởng của quần chúng. Đây có thể xem là kiểu mẫu tuyên truyền, cổ động để giác ngộ cách mạng cho quần chúng. Nguyễn Ái Quốc đã chỉ rõ mục đích viết nên tác phẩm, đó là: “Sách này chỉ ước ao sao đồng bào xem rồi thì nghĩ lại, nghĩ rồi thì tỉnh dậy, tỉnh rồi thì đứng lên đoàn kết nhau mà làm cách mệnh”.

3. Kết luận

Gần 100 năm đã trôi qua, tác phẩm Đường Cách mệnh vẫn còn nguyên giá trị lý luận và thực tiễn từ khi ra đời đến nay. Ngày nay, trong bối cảnh phức tạp của tình hình thế giới, trước những khó khăn, thách thức mới, thực tế đòi hỏi phải giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng, phải nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) tiếp tục khẳng định: sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng là nhân tố quyết định thắng lợi của cách mạng. Đảng phải kiên định và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin phù hợp với tình hình mới; kiên quyết đấu tranh với những quan điểm sai trái, thù địch nhằm xuyên tạc, bác bỏ, phủ nhận chủ nghĩa Mác – Lênin, đối lập chủ nghĩa Mác - Lênin với tư tưởng Hồ Chí Minh. Đảng ta cũng nêu rõ: “Tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc trên nền tảng liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ tri thức do Đảng lãnh đạo”; chú trọng xây dựng Đảng về lý luận, bởi “không có lý luận cách mạng thì không có cách mạng vận động” và “Đảng muốn vững thì phải có chủ nghĩa làm cốt. Trong Đảng ai cũng phải hiểu và làm theo chủ nghĩa ấy” ; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ theo Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII về xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Kế thừa những giá trị lịch sử và chính trị tư tưởng, cần tiếp tục nghiên cứu, khai thác và tuyên truyền sâu rộng nội dung của tác phẩm Đường Cách mệnh để xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ theo tinh thần Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng.

---------

Bài đăng trên Tạp chí Thông tin Khoa học chính trị số 2 (32) - 2023

1 & 2 & 6, 3 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t.2, tr.289, 283.

4 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2016, tr.158.

5 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.7, tr.127.