ThS NGUYỄN TOÀN THẮNG
Trường Chính trị Phạm Hùng, tỉnh Vĩnh Long
(TTKHCT) - Cùng với việc đẩy mạnh công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, Đảng và Nhà nước ta đã và đang từng bước hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật nhằm khơi dậy mạnh mẽ trong đội ngũ cán bộ, đảng viên ý thức trách nhiệm, khát vọng cống hiến, tinh thần đổi mới, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, vì Nhân dân phục vụ. Tuy nhiên, thời gian gần đây, tình trạng sợ trách nhiệm trong một bộ phận cán bộ, đảng viên xảy ra ở nhiều cấp, nhiều ngành, có xu hướng tiếp tục lan rộng ảnh hưởng xấu đến công cuộc phát triển kinh tế - xã hội. Do đó, cần sớm có những giải pháp khắc phục bệnh sợ trách nhiệm trong thời gian tới.
1. Đặt vấn đề
Bài viết “Bệnh sợ trách nhiệm” trong phần rèn luyện suốt đời, thường xuyên tự soi, tự sửa của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng được đăng trên Tạp chí Cộng sản, số 11/1973 với bút danh Người xây dựng, đã phân tích sâu sắc những biểu hiện, thái độ, nguồn gốc, hậu quả của bệnh “sợ trách nhiệm”, và cách khắc phục bệnh “sợ trách nhiệm”. Mặc dù bài viết đến nay đã tròn 50 năm, nhưng ý nghĩa và tính thời sự vẫn còn nguyên giá trị, nhất là trong bối cảnh đất nước tiếp tục kiên trì, kiên quyết đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.
2. Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về bệnh sợ trách nhiệm trong cán bộ, đảng viên hiện nay
Một số vấn đề lý luận về bệnh sợ trách nhiệm
Theo Đại Từ điển Tiếng Việt: “Trách nhiệm là điều phải làm, phải gánh vác hoặc phải nhận lấy về mình”1. Theo Từ điển từ và ngữ Việt Nam: “Trách nhiệm là bổn phận, gánh vác, còn được hiểu là nhiệm vụ phải gánh vác về phần mình, sự chịu kết quả về công việc của mình trước ai, ý thức đầy đủ về phận sự của mình: Ta làm với tinh thần trách nhiệm, làm đến nơi, đến chốn, vượt khó khăn, chứ không mặc cả2.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, những người mắc bệnh sợ trách nhiệm là: “Họ muốn địa vị cao, nhưng lại sợ trách nhiệm nặng. Dần dần tinh thần đấu tranh và tính tích cực của họ bị kém sút, chí khí anh dũng và phẩm chất tốt đẹp của người cách mạng cũng kém sút; họ quên rằng tiêu chuẩn số một của người cách mạng là quyết tâm suốt đời đấu tranh cho Đảng, cho cách mạng”3.
Trong cuốn sách “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh”, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhắc lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong tác phẩm “Đường kách mệnh” về lựa chọn cán bộ: “Ai sợ phụ trách và không có sáng kiến thì không phải người lãnh đạo”4. Tác phẩm phân tích rõ: “Người sợ trách nhiệm thường làm việc một cách cầm chừng cho “đủ bổn phận”, cốt sao không phạm phải khuyết điểm gì lớn. Vì luôn luôn lo sợ phải chịu trách nhiệm về những việc sẽ xảy ra, cho nên không muốn cải tiến công tác, không dám mạnh dạn thay đổi những cái không hợp lý, chỉ làm theo nếp cũ. Vì sợ trách nhiệm mà đi đến bảo thủ”. “Người sợ trách nhiệm thường rụt rè, do dự trong khi giải quyết công việc, không phát biểu rõ ràng, dứt khoát ý kiến riêng của mình, không dám quyết đoán những việc thuộc phạm vi trách nhiệm và quyền hạn của mình. Vì muốn trốn tránh trách nhiệm cá nhân của mình, các đồng chí này thường vin vào lý do chưa có chỉ thị của cấp trên để ỷ lại và chờ đợi một cách thụ động”. Người sợ trách nhiệm cũng thường lấy lý do làm việc tập thể, tôn trọng tập thể để dựa dẫm vào tập thể. Đối với những công việc cụ thể thuộc phạm vi giải quyết của chính mình, đúng với chức trách và quyền hạn của mình, người sợ trách nhiệm vẫn không dám mạnh dạn giải quyết, mà việc lớn, việc nhỏ gì cũng muốn đưa ra tập thể bàn, chờ “ý kiến tập thể” cho “đỡ phiền”5. “Có những đồng chí khi đưa ra tập thể bàn định một công việc do chính mình phụ trách cũng chỉ nêu vấn đề, nêu thắc mắc chung chung, chứ không đề ra kiến nghị cụ thể, không nói rõ ý kiến riêng của mình về việc đó”6. “Thái độ sợ trách nhiệm của một số cán bộ, đảng viên đang là một trở ngại cho công tác của Đảng và Nhà nước, làm cho công việc bị trì trệ, dậm chân tại chỗ, làm cho những nhân tố mới không phát huy được, những khuyết điểm và nhược điểm không được khắc phục kịp thời, và làm cho trình độ, năng lực công tác của cán bộ chậm được nâng cao”7. Người sợ trách nhiệm còn ngại “va chạm” trong quan hệ với các đồng chí trong đơn vị, với cấp trên và cả với cấp dưới8.
Từ việc chỉ ra các biểu hiện của bệnh sợ trách nhiệm, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cũng chỉ rõ: “Nguồn gốc chủ yếu của bệnh sợ trách nhiệm là chủ nghĩa cá nhân. Chính vì luôn luôn tính toán cho lợi ích cá nhân, bo bo “bảo vệ” lấy cái cá nhân của mình mà mất cả dũng khí đấu tranh, thiếu hẳn tinh thần trách nhiệm nghiêm túc, tính kiên quyết, tính nguyên tắc trong khi giải quyết các vấn đề, không dám đương đầu trước khó khăn, không dám nghĩ, không dám làm, chỉ tránh khó ngại phiền”9.
Thực trạng bệnh sợ trách nhiệm trong cán bộ, đảng viên hiện nay
Công điện số 280/CĐ-TTg ngày 19/4/2023 của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính có nêu: “Trong thời gian gần đây, thực tế ở một số bộ, cơ quan, địa phương và một bộ phận cán bộ, công chức đã xảy ra tình trạng né tránh, đùn đẩy công việc, có tâm lý e dè, sợ sai, sợ trách nhiệm, không dám tham mưu, đề xuất xử lý công việc, không quyết định công việc thuộc thẩm quyền; có trường hợp đẩy việc lên cơ quan cấp trên hoặc sang các bộ, cơ quan khác, thiếu sự phối hợp chặt chẽ, kịp thời, hiệu quả giữa các bộ, cơ quan, địa phương...”10.
Một trong những vấn đề được đại biểu quan tâm cho ý kiến tại phiên thảo luận về tình hình kinh tế - xã hội tại Kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XV đó là hiện tượng cán bộ có tâm lý sợ trách nhiệm, làm cản trở sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. “Căn bệnh né tránh, sợ trách nhiệm, thói vô cảm đang có xu hướng lan nhanh trong nền công vụ” và đại biểu còn băn khoăn về “hiện tượng cán bộ có tâm lý sợ trách nhiệm, không những thế, còn lan rộng từ trung ương đến địa phương và tiếp tục lan rộng từ khu vực công đến khu vực tư”. “Một là nhóm cán bộ suy thoái về tư tưởng chính trị, cán bộ né tránh, sợ trách nhiệm, đùn đẩy, sợ sai, cán bộ không muốn làm vì không có lợi ích riêng. Hai là nhóm cán bộ sợ vi phạm pháp luật nên không dám làm”11.
Quá trình thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao trong thời gian gần đây có hiện tượng nhiều cán bộ ngại suy nghĩ, tìm tòi cách làm hiệu quả, không dám làm vì sợ bị trách nhiệm. Có ý kiến cho rằng: quy định bất cập nên mạnh dạn làm phù hợp với thực tiễn. Có ý kiến thì ngược lại, nếu đổi mới sáng tạo sai quy định khi thanh tra, kiểm tra thì khó tránh khỏi trách nhiệm, có khi bị xử lý trách nhiệm, bị kỷ luật. Trong công cuộc phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực có cán bộ “giữ an toàn” ngại nói, ngại làm và sợ trách nhiệm, có tâm lý e ngại, không giám đổi mới sáng tạo, sợ sai sót dẫn đến làm việc cầm chừng, có chủ trương, hướng dẫn rõ thì làm, có tư tưởng ỷ lại, mong chờ vào cấp trên dẫn đến công việc chậm trễ hoặc chất lượng kém, không phục vụ kịp thời nhiệm vụ chính trị và nhiệm vụ chuyên môn được giao.
Như vậy, việc khắc phục bệnh “sợ trách nhiệm” là vấn đề rất cấp bách và cần thiết trong giai đoạn hiện nay.
3. Một số giải pháp nhằm khắc phục tình trạng sợ trách nhiệm trong cán bộ, đảng viên thời gian tới
Để khắc phục tình trạng sợ, từng bước thúc đẩy tư duy đổi mới, sáng tạo, tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm trong cán bộ, đảng viên hiện nay, cần thực hiện một số giải pháp sau:
Thứ nhất, tiếp tục quán triệt quan điểm của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng: “Nhanh chóng khắc phục bệnh sợ trách nhiệm, nâng cao tinh thần trách nhiệm nghiêm túc, tính kiên quyết, tính nguyên tắc của cán bộ, đảng viên - nhất là những cán bộ lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý - là một việc có ý nghĩa thúc đẩy hoạt động của các ngành, các cấp, bảo đảm hoàn thành thắng lợi những nhiệm vụ chính trị trước mắt, nâng cao phẩm chất và năng lực cán bộ, thực hiện có kết quả Nghị quyết của Bộ Chính trị về công tác cán bộ trong giai đoạn mới. Việc đó trước hết đòi hỏi sự phấn đấu, rèn luyện của bản thân mỗi cán bộ, đảng viên, đồng thời cũng đòi hỏi các tổ chức đảng và Nhà nước cải tiến công tác, phân rõ chức trách, nhiệm vụ của tập thể, của cá nhân, làm tốt việc tổng kết công tác, căn cứ vào đường lối, chính sách của Đảng và nhiệm vụ cụ thể giao cho từng người mà biểu dương người làm tốt, phê phán người làm không tốt, có quan niệm đúng, thái độ đúng trong việc nhận xét, đánh giá cán bộ”12.
Học tập lời dạy của Tổng Bí thư Lê Duẩn: “Người lãnh đạo phải tiêu biểu cho đức tính trung thành và tận tụy trong việc thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng và Nhà nước, phải có năng lực đầy đủ và quyết tâm đầy đủ để thực hiện đường lối, chủ trương. Đó là người có kiến thức, giàu kinh nghiệm, biết nhìn xa, nhạy cảm với cái mới, có đầu óc sáng kiến, tính chủ động cao, kết hợp được tính tập thể trong lãnh đạo với khả năng quyết đoán sáng suốt trên cơ sở hiểu tường tận công việc và nắm chắc tình hình…”13. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chỉ rõ: Khắc phục bệnh sợ trách nhiệm trước hết là phải chống chủ nghĩa cá nhân, nâng cao tinh thần cách mạng của cán bộ, đảng viên, làm cho mỗi người đều có tinh thần xả thân vì sự nghiệp cách mạng, đều thật sự “trung với Đảng, hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội. Nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng”14 như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy.
Vì bệnh “sợ trách nhiệm” là một khuyết điểm thuộc về ý thức tư tưởng, do đó về chính trị, tư tưởng phải luôn coi trọng tinh thần yêu nước xã hội chủ nghĩa gắn với giáo dục chủ nghĩa cộng sản, khắc phục nhận thức tiêu cực về chủ nghĩa xã hội, khắc phục lối làm việc cầm chừng, tâm lý nghỉ ngơi, hưởng thụ, thái độ tiêu cực, bị động, ngại khó, thiếu tinh thần trách nhiệm, làm việc cầm chừng.
Thứ hai, để khắc phục bệnh “sợ trách nhiệm” cần sớm thể chế chủ trương theo Kết luận số 14-KL/TW ngày 22/9/2021 của Bộ Chính trị về Chủ trương khuyến khích và bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo vì lợi ích chung. Dám nghĩ, dám làm, dám đột phá luôn gắn liền với đổi mới, sáng tạo và công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Vì vậy cần có quy chế, quy định, chính sách, pháp luật, tạo môi trường và điều kiện, cơ hội cho những người mạnh dạn đề xuất ý tưởng, giải pháp thực hiện, quyết đoán, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao. Nhất là những vấn đề mà chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước chưa đề cập, thiếu quy định cụ thể hoặc có quy định nhưng còn chồng chéo, thiếu thống nhất, khó thực hiện. Cụ thể hóa cơ chế khuyến khích và bảo vệ cán bộ có tư duy đổi mới, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá là giải pháp quan trọng để góp phần xóa bỏ tình trạng trì trệ, ách tắc trong thực thi công vụ tại các địa phương, cơ quan, đơn vị. Quy định cụ thể cơ chế khuyến khích và bảo vệ cán bộ có tư duy đổi mới, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung góp phần triệt tiêu cái xấu, bảo thủ, trì trệ để góp phần xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh.
Tuy nhiên, cần tránh những biểu hiện lấy danh nghĩa hành động quyết liệt, tinh thần tiến công, dám nghĩ, dám làm vì lợi ích chung để độc đoán gia trưởng, thiếu dân chủ trong chỉ đạo, điều hành; áp đặt, đoàn kết xuôi chiều, dân chủ hình thức để phục vụ ý đồ cá nhân và lợi ích nhóm; thao túng tổ chức, coi những người có ý kiến khác là cản trở sự phát triển của địa phương để từ đó thực hiện hành vi tham nhũng; các biểu hiện nể nang, né tránh, ngại va chạm, thấy đúng không bảo vệ, thấy sai không đấu tranh dẫn đến bao vây, cô lập người tốt, loại người tích cực ra khỏi hệ thống bộ máy để dễ thực hiện tham nhũng và lợi ích nhóm. Đồng thời, ngăn ngừa, xử lý nghiêm những cán bộ lợi dụng chủ trương khuyến khích, bảo vệ cán bộ để thực hiện hoặc bao che hành vi vụ lợi, tham nhũng, tiêu cực, vi phạm kỷ luật của Đảng và pháp luật của Nhà nước.
Thứ ba, cần quán triệt sâu sắc quan điểm “Mỗi cán bộ, đảng viên phải phục tùng kỷ luật. Mọi sự năng động, sáng tạo phải dựa trên cơ sở đường lối, chính sách. Cơ quan lãnh đạo phải nắm vững quyền chỉ đạo tập trung, điều hành thống nhất, không dung túng những việc làm sai trái”15.
Cách bảo vệ cán bộ, đảng viên tốt nhất, hiệu quả nhất là chủ động ngăn ngừa rủi ro, sai sót ngay từ khi cán bộ mới xây dựng kế hoạch dám làm, dám đột phá. Yêu cầu đặt ra là phải vừa xây dựng được quy trình bảo vệ cán bộ hiệu quả, bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, vừa không làm mất quyền dám nghĩ, dám làm, dám đột phá của cán bộ, đảng viên. Kiên quyết đấu tranh loại bỏ những người vướng vào tham nhũng, hư hỏng; chống mọi biểu hiện chạy chức, chạy quyền, cục bộ, ưu ái tuyển dụng người nhà, người thân không đủ tiêu chuẩn; có cơ chế, chính sách khuyến khích, bảo vệ những người năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm.
Bài phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị sơ kết một năm hoạt động của Ban Chỉ đạo phòng, chống tham nhũng, tiêu cực cấp tỉnh ngày 19/6/2023 nhấn mạnh: “đấu tranh loại bỏ tư tưởng bàn lùi, cho rằng nếu đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực quá mạnh sẽ làm cản trở sự phát triển, làm nhụt chí sự sáng tạo; những biểu hiện làm “cầm chừng”, “phòng thủ”, “che chắn”, giữ an toàn, né tránh, đùn đẩy trách nhiệm, sợ sai không dám làm trong một bộ phận cán bộ, công chức, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp. Khẩn trương chỉ đạo kiểm tra, rà soát, chấn chỉnh, khắc phục ngay tình trạng này; xử lý nghiêm trách nhiệm của người đứng đầu ở một số cơ quan, đơn vị, địa phương để làm gương, tạo sự cảnh tỉnh, cảnh báo, răn đe, phòng ngừa chung. Tôi đã nói nhiều lần rồi, nay vẫn xin nhắc lại: “Nếu ai có tư tưởng ấy thì hãy sớm đứng sang một bên, để người khác làm”.
Thứ ba, tiếp tục đẩy mạnh xây dựng, hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực trong nội bộ Đảng và hệ thống chính trị, tránh việc tha hóa, lạm dụng quyền lực, gắn quyền lực với trách nhiệm, khắc phục những hạn chế, yếu kém trong công tác đánh giá cán bộ. Chống mọi biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, xem đây là nội dung rất quan trọng trong đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
Thứ tư, Đảng cần tăng cường hơn nữa công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật trong Đảng, từ đó kiến nghị sửa đổi, bổ sung, xây dựng nhiều cơ chế, chính sách pháp luật, nhất là chủ trương dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm gắn với công tác bảo vệ cán bộ và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.
4. Kết luận
Thực tiễn từ khi đất nước tiến hành công cuộc đổi mới tới nay, nếu Đảng không chủ trương đổi mới tư duy sẽ không có những con người dám nghĩ, dám làm, dám chịu để đất nước có được cơ đồ, vị thế quốc tế như ngày nay. Muốn làm được điều đó cần quán triệt nội dung tinh thần được đề cập trong bài viết “Bệnh sợ trách nhiệm” của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, tiếp tục nghiên cứu những biểu hiện, nguyên nhân, hậu quả, nhất là cách khắc phục bệnh “sợ trách nhiệm” một các hiệu quả. Đồng thời tiếp tục kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực góp phần xây dựng đất nước ngày càng phồn vinh, hạnh phúc.
---------
Bài đăng trên Tạp chí Thông tin Khoa học chính trị số 5 (35) - 2023
1, 3 Nguyễn Như Ý (chủ biên): Đại Từ điển Tiếng Việt, Nxb Văn hóa - Thông tin, Hà Nội, 1998, tr.1678, 605.
2 Nguyễn Lân: Từ điển từ và ngữ Việt Nam, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 2000, tr.1870.
4, 5, 6 & 8, 7 & 9, 12, 13 Nguyễn Phú Trọng: Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, Nxb Chính trị quốc gia Sự Thật, Hà Nội, 2023, tr.465, 466-467, 467, 468, 471, 466.
10 Chính phủ: Công điện số 280/CĐ-TTg ngày 19/4/2023 của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính về chấn chỉnh, tăng cường trách nhiệm trong xử lý công việc của các bộ, cơ quan, địa phương.
11 Cổng thông tin điện tử Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam: Đại biểu Quốc hội hiến kế trị “căn bệnh sợ trách nhiệm”, https://quochoi.vn/tintuc/Pages/tin-hoat-dong-cua-quoc-hoi.aspx?ItemID=76476, cập nhật 31/5/2023.
14 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t.14, tr.435.
15 Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2006, t.47, tr.818.
